Vlaggensysteem

De uiteindelijke doelgroep van het Vlaggensysteem bestaat uit kinderen en jongeren van nul tot achttien jaar. Daarnaast is er een intermediaire doelgroep van professionele opvoeders.

Het Vlaggensysteem stimuleert gezond seksueel gedrag en draagt bij aan het voorkómen en terugdringen van seksueel grensoverschrijdend gedrag onder kinderen en jongeren.

De kern van het Vlaggensysteem is: (1) het adequaat beoordelen van seksueel (grensoverschrijdend) gedrag, (2) het bespreekbaar maken van dat gedrag met andere professionele opvoeders en met de kinderen en jongeren zelf en (3) het geven van een adequate pedagogische reactie.
Voor het adequaat beoordelen van seksueel gedrag wordt gebruik gemaakt van zes criteria en een normatieve lijst. De zes criteria zijn: wederzijdse toestemming, vrijwilligheid, gelijkwaardigheid, leeftijds- en ontwikkelingsadequaat, contextadequaat/passend bij de situatie en zelfrespect. 

De interventie wordt zowel in België (Vlaanderen) als in Nederland gebruikt. Professionele opvoeders, pedagogen, hulpverleners en leerkrachten passen de interventie toe. Het Vlaggensysteem biedt ook handvatten voor ouders of verzorgers.

De randvoorwaarde om het Vlaggensysteem duurzaam te implementeren in een organisatie/instelling dat er kwaliteitsbeleid is en dat daarnaar wordt gehandeld. Specifiek moet er binnen het kwaliteitsbeleid aandacht zijn voor ‘sociale veiligheid’, waaronder het subthema ‘seksualiteit’. Dit moet zijn uitgewerkt in (1) het algemeen beleid, (2) preventief beleid en (3) het reactiebeleid. Binnen dit kwaliteitsbeleid kan het Vlaggensysteem een plek krijgen.
Verder dienen professionele opvoeders op organisatieniveau de ruimte te hebben om regelmatig supervisie te krijgen en om hun kennis via tweejaarlijkse bijeenkomsten up-to-date te houden. Dit brengt personele kosten met zich mee (zie Kosten).
Voor het teamoverleg, intervisie van professionele opvoeders en de individuele en groepsgesprekken met kinderen en jongeren zijn ruimten nodig met voldoende privacy.

Materialen voor de uitvoerders
• Het handboek: Sensoa Vlaggensysteem. Reageren op seksueel (grensoverschrijdend) gedrag van kinderen en jongeren (Frans & Franck, 6e herziene druk 2017)
• Een set van 49 kaarten
• Een normatieve lijst
• Hand-outs met benodigde materialen voor de werkvormen met kinderen en jongeren
• De brochure Kwaliteitsborging Vlaggensysteem (Movisie, 2014).
• Het factsheet Het Vlaggensysteem Residentiële Jeugdzorg. Tips voor een succesvolle implementatie (Movisie, 2017).
Materiaal voor ouders
• De brochure Over de grens. Seksueel opvoeden met het Vlaggensysteem (Franck, Frans, Van Decraen, Repetur & Boet, 2011).

De interventie Vlaggensysteem is in juni 2021 door de Erkenningscommissie Maatschappelijke ondersteuning, participatie en veiligheid opnieuw erkend als Goed onderbouwd. Het is een mooie, levende interventie waar voortdurend mee en aan gewerkt wordt. De interventie blijft daardoor in ontwikkeling en actueel. Uitkomsten uit de evaluatie onder gebruikers worden meegenomen en het Vlaggensysteem wordt aangevuld met relevant materiaal. De interventie leent zich ook goed als instrument voor super- en intervisie voor professionele opvoeders. De onderbouwing wordt zeer sterk gevonden, ook omdat internationale en recente literatuur is meegenomen.

Er zijn drie onderzoeken naar de praktijkervaringen gedaan: onder jongeren in de residentiële jeugdzorg (Storms, 2015), onder professionals (Van Hevele, Dewaele & Buijsse, 2013) en onder jongeren en professionals in de residentiële jeugdzorg (Storms & Janssens, 2015). Het stuurwiel, de vlaggen, de tekeningen en de werkvormen zijn overwegend duidelijk voor jongeren, al is een criterium als ‘context’ voor een deel van de jongeren lastig te begrijpen. De werkvormen voor jongeren kunnen meer op hen worden afgestemd (korter, dynamischer) (Storms, 2015; Storms & Janssens, 2015). Onder professionals wordt het Vlaggensysteem gewaardeerd (Storms 2015; Storms & Janssens, 2015; Van Hevele et al., 2013). In vergelijking met niet-gebruikers van het Vlaggensysteem begrijpen gebruikers van de interventie de criteria beter en kunnen ze beter aangeven of gedrag bij de ontwikkeling hoort, maar ze scoren niet verschillend op het beoordelen van de (gegeven) criteria in situaties en het toekennen van de vlag. Wel gaan gebruikers vaker in gesprek met alle betrokkenen dan niet-gebruikers (Van Hevele et al., 2013). Het Vlaggensysteem wordt vaak als een manier van denken gebruikt, maar nog beperkt ingezet in gesprekken met collega’s en de kinderen en jongeren zelf.
Veel residentiële jeugdzorginstellingen hebben deelgenomen aan het project waarin het Vlaggensysteem werd doorontwikkeld voor de residentiële jeugdzorg. Dit met als doel om het Vlaggensysteem verder in de organisatie te borgen (Storms 2015; Storms & Janssens, 2015). Het vierde onderzoek dat wij beschrijven, betrof de implementatie en outcome van en tevredenheid met dit Vlaggensysteem Residentiële Jeugdzorg. Dit onderzoek vond plaats gedurende de proefimplementatie van deze doorontwikkeling in twaalf instellingen voor residentiële jeugdzorg (De Lijster-Van Kampen, Vink, Van Berlo, Kuyper, Boer & Höing, 2017). De onderzoekers concluderen dat professionals na invoering van deze methodiek meer kennis hebben over de seksuele ontwikkeling van jongeren. Ze weten beter wat te doen bij seksueel grensoverschrijdend gedrag en zijn beter op de hoogte van de regels binnen hun instelling. Om het Vlaggensysteem tot een blijvend succes te maken is echter wel een duurzame implementatie nodig.