Open en Alert

De uiteindelijk doelgroep van Open & Alert betreft jongeren tussen de 12 en 25 jaar met een verhoogd risico op problematisch middelengebruik vanwege hun verblijf in een risicosetting (JJi, residentiële jeugdzorg, LVB-instelling, jongerenwerk) in combinatie met de bij hen reeds aanwezige problematiek. De intermediaire doelgroep wordt gevormd door management en medewerkers van deze risicosettings.

Het doel van Open & Alert is een open en alerte houding te realiseren bij professionals in risicosettings tegenover alcohol en drugs en de jongeren en jongvolwassenen die dit gebruiken.
Het uiteindelijke doel van Open & Alert is problematisch alcohol- en drugsgebruik te voorkomen of te verminderen bij jongeren en jongvolwassenen in risicosettings.

Open & Alert is een interventie waarin beleidsontwikkeling, deskundigheidsbevordering en samenwerking centraal staan. Voor het hele implementatietraject wordt doorgaans een jaar uitgetrokken. De preventiewerker vanuit verslavingspreventie ondersteunt de organisatie bij beleidsontwikkeling en het opbouwen van de samenwerking en verzorgt de deskundigheidsbevordering die bestaat uit een basiscursus (twee bijeenkomsten) en een vaardighedencursus (drie bijeenkomsten).

Open & Alert wordt uitgevoerd door een preventiewerker vanuit een instelling voor verslavingszorg binnen risicosettings voor problematisch middelengebruik voor jongeren en jongvolwassenen, te weten:

• Jongerenwerk: begeleiding van jongeren tussen de circa 10 en 23 jaar gepositioneerd in de vrije tijd, en primair bedoeld voor jongeren uit de lagere sociaaleconomische klasse en kwetsbare jongeren (Metz, 2011).
• Residentiële Jeugdhulpverlening: leefgroepen voor jeugdigen tot 18 jaar (met eventuele uitloop naar 23 jaar) die vanwege problemen bij henzelf of bij hun ouders niet thuis kunnen verblijven en/of behandeling nodig hebben (website JeugdzorgNederland, 2018).
• Justitiële Jeugdinrichtingen: gesloten instellingen voor jongeren van 12 tot 18 jaar (met eventuele uitloop naar 23 jaar) met jeugddetentie of een maatregel tot plaatsing in een justitiële jeugdinrichting (website JeugdzorgNederland, 2018).
• LVB-settings: voorzieningen voor jeugdigen en (jong)volwassenen met een licht-verstandelijke beperking variërend van ambulante begeleiding tot verschillende vormen van dagbesteding (bijv. sociale werkplaats) en speciale woonvoorzieningen (bijv. beschermd wonen).

In de periode 2014-2016 werd Open & Alert door 10 van de 15 aangeschreven instellingen voor verslavingszorg uitgevoerd waarbij 77 implementatietrajecten werden uitgevoerd binnen (minstens) 38 risicosettings. Dit betrof vooral de residentiële jeugdhulp en LVB-settings. De verkoop van e-learnings steeg in deze periode; in 2016 werd 870 keer de basiscursus en 422 keer de vaardigheidscursus verkocht. In december 2018 volgden ongeveer 150 mensen de e-learning met daarin de basiscursus en de vaardigheidscursus.

Open & Alert kent een aantal randvoorwaarden welke worden verkend in de eerste fase van het vijffasenplan (contactlegging en oriëntatie). De randvoorwaarden zijn:

• Voldoende tijd (en financiering) van management en medewerkers voor Open & Alert;
• Voldoende aandacht van management en medewerkers voor Open & Alert;
• Voldoende samenwerking tussen een instelling voor verslavingszorg en van de risicosetting.

Wanneer deze randvoorwaarden niet aanwezig zijn is dit een contra-indicatie en kunnen de instelling voor verslavingszorg en de risicosetting besluiten niet verder te gaan met Open & Alert. 

Ook wanneer Open & Alert eenmaal van start is gegaan is het belangrijk om de randvoorwaarden te blijven monitoren. Hierbij is het met name belangrijk voor de voortgang van het implementatietraject dat er directe communicatielijnen zijn tussen de werkgroep en het management van de risicosetting. Het handboek voorziet in een beschrijving hoe deze communicatie eruit moet zien door te werken met een stuurgroep en een werkgroep.

Het handboek voor de preventiewerker bevat een vijffasenplan voor implementatie en materialen zoals presentaties, draaiboeken, voorbeeldprotocollen, etc.. Voor de zorg- en welzijnsorganisaties is er een beknopte versie van het handboek. Daarnaast is er de e-learning Open & Alert Online met bijbehorende reader en zijn er folders en flyers met informatie over de interventie en over middelengebruik.

In de onderbouwing van Open en Alert zijn probleem en doel helder afgebakend en is er aandacht voor omgevingsfactoren in relatie tot middelengebruik van de jongeren uit de doelgroep (justitiële jeugdinrichtingen, jeugdzorg en jongerenwerk instellingen). Ook onderschrijft de commissie het belang van de aandacht voor ‘handelingsverlegenheid’ van professionals.

De interventie is goed uitvoerbaar. Er zijn verschillende ondersteunende materialen beschikbaar en de randvoorwaarden zijn helder beschreven. Open en Alert heeft volgens de commissie de potentie om door te groeien naar een niveau van effectiviteit.

Een procesevaluatie in een Justitiële Jeugdinrichting (Van der Veen en Van Leeuwen, 2009) liet positieve resultaten zien. De samenwerking tussen de JJi en de instelling voor verslavingszorg kwam op gang, kennis over alcohol en drugs en vaardigheden in signaleren, begeleiden en doorverwijzen bij de medewerkers namen toe en medewerkers gaven aan vaker in gesprek te gaan over middelengebruik. Uit een andere procesevaluatie (Hilderink en Bransen, 2010) bleek Open & Alert ook toepasbaar in de LVB-setting mits er maatwerk wordt toegepast bij de uitleg over de specifieke risico’s voor deze doelgroep en bij de keuze van voorlichtingsmaterialen.