Zicht op Evenwicht

Zicht op Evenwicht is een cursus (in twee varianten: groeps- en individuele cursus) ontwikkeld voor zelfstandig wonende ouderen die bezorgd zijn om te vallen en hierdoor activiteiten vermijden. De individuele thuisvariant van Zicht op Evenwicht sluit aan bij de behoefte van ouderen die niet in staat zijn om op een locatie voor een groepscursus te komen. Ook past het aanbod van een individuele cursus bij de voorkeur van veel ouderen en professionals. De thema’s van zowel de individuele cursus als de groepscursus zijn: bezorgdheid om te vallen, gedachten over vallen, lichaamsbeweging, opkomen voor jezelf, veilig gedrag en veiligheid in en om huis.

Zicht op Evenwicht (ZoE) is een cursus met een individuele en groepsvariant voor zelfstandig wonende ouderen. Primaire doelen zijn het verminderen van bezorgdheid om te vallen en gerelateerd vermijdingsgedrag (door het vergroten van de valgerelateerde eigeneffectiviteit en het gevoel van controle over vallen, en zonder een toename in valincidenten). Secundaire doelen van de cursus zijn o.a. het verminderen van ervaren beperkingen in activiteiten in het dagelijks leven, het vergroten van de dagelijkse activiteit, het verminderen van angstgevoelens en depressieve symptomen, en het verbeteren van de ervaren sociale steun.

De onderbouwing is goed met heldere hoofd- en subdoelen. Drie Nederlandse studies tonen met middelgrote effectmaten consistent aan dat er effecten zijn op de primaire uitkomstmaten ‘bezorgdheid om te vallen’ en ‘vermijdgedrag’.

De uitvoerbaarheid van de interventie is goed, er zijn adequate materialen en trainingen aanwezig. Aandachtspunten voor de uitvoerbaarheid is de therapietrouw bij ouderen.

Om de valgerelateerde eigen-effectiviteit en het gevoel van controle over vallen te vergroten en gedragsverandering te bewerkstelligen, worden tijdens de cursus de volgende vier strategieën gebruikt:

1. leren om niet-helpende gedachten over vallen te herkennen en aan te passen
2. leren om realistische doelen te stellen en deze uit te voeren
3. ontvangen van informatie en concrete tips voor het verminderen van valrisico's
4. doen van lichamelijke oefeningen (groepscursus) en oefeningen om grenzen te verleggen (individuele cursus)

Zelfstandig wonende ouderen (65+) die bezorgd zijn om te vallen en daardoor activiteiten vermijden. Waar mogelijk wordt deelname aan de groepscursus gestimuleerd gezien de effecten en kosten; deelname aan de individuele cursus kan wenselijk zijn indien deze variant beter past bij de voorkeuren en mogelijkheden van de oudere en professional.

De volgende materialen zijn beschikbaar: cursushandleiding voor groeps- en individuele cursus (professionals), werkboek voor groepscursus en individuele cursus (cursisten), DVD Zicht op Evenwicht, informatie folder en richtlijn voor een intakegesprek.

Zicht op Evenwicht is een op theorie gebaseerde interventie, de onderbouwing is ontleend aan het werk van grondleggers als Bandura (1977), Beck (1979) en Meichenbaum (1977). De cursus richt zich in eerste instantie op attitude en het vergroten van eigeneffectiviteit en gevoelens van controle, en vervolgens op het veranderen van gedrag. Het fear-avoidance model (Lethem, e.a., 1983; Friedman, e.a., 2002) wordt gebruikt om op eenvoudige wijze de negatieve spiraal (bezorgdheid - vermijding - afname spierkracht - val - minder zelfvertrouwen en gevoel van controle - bezorgdheid - etc.) bespreekbaar te maken en om te buigen in een positieve spiraal. De onderzoeken naar Zicht op Evenwicht en het werkingsmechanisme wijzen uit dat de cursus onder meer effectief is in het verminderen van de bezorgdheid om te vallen en gerelateerd

De groepscursus van Zicht op Evenwicht is ontwikkeld en positief geëvalueerd in de VS (Tennstedt e.a., 1998). Vervolgens is deze in 2002 vertaald en aangepast voor ouderen in Nederland en in een longitudinaal gerandomiseerd onderzoek (RCT) geëvalueerd op effecten, proces en kosten. De cursus liet overtuigende positieve effecten zien op de primaire én secundaire uitkomstmaten (proefschrift Rixt Zijlstra, 2008; Zijlstra e.a., 2009), de cursusleiders en cursisten beoordeelden de cursus positief en als goed uitvoerbaar (Haastregt e.a., 2007) en de cursus was aan te bevelen boven ‘usual care’ voor wat betreft de kosten en effecten (Haastregt e.a., 2013). Implementatie- en evaluatieonderzoek uitgevoerd in de VS en in de praktijk van de thuiszorg in Nederland laat vergelijkbare positieve resultaten zien (Healey e.a. ,2008; Ory e.a., 2010; Smith e.a., 2011; De Jonge e.a., 2013; Zijlstra e.a., 2013; Cho e.a., 2015; Dauenhauer e.a., 2015). De individuele cursus, gestoeld op dezelfde theorieën en thema’s, is onderzocht in een RCT in Nederland en eveneens effectief bevonden (Dorresteijn e.a., 2016). Ook voor deze cursus zijn de resultaten van de proces- en kostenevaluatie positief (Dorresteijn e.a., 2013; Dorresteijn e.a., in preparation). Zie ook www.zichtopevenwicht.nl