Zicht op Evenwicht

Zelfstandig wonende ouderen (65+) die bezorgd zijn om te vallen en daardoor activiteiten vermijden. Waar mogelijk wordt deelname aan de groepscursus gestimuleerd gezien de effecten en kosten; deelname aan de individuele cursus kan wenselijk zijn indien deze variant beter past bij de voorkeuren en mogelijkheden van de oudere en professional.

Zicht op Evenwicht (ZoE) is een cursus met een individuele en groepsvariant voor zelfstandig wonende ouderen. Primaire doelen zijn het verminderen van bezorgdheid om te vallen en gerelateerd vermijdingsgedrag (door het vergroten van de valgerelateerde eigeneffectiviteit en het gevoel van controle over vallen, en zonder een toename in valincidenten). Secundaire doelen van de cursus zijn o.a. het verminderen van ervaren beperkingen in activiteiten in het dagelijks leven, het vergroten van de dagelijkse activiteit, het verminderen van angstgevoelens en depressieve symptomen, en het verbeteren van de ervaren sociale steun.

Om de valgerelateerde eigen-effectiviteit en het gevoel van controle over vallen te vergroten en gedragsverandering te bewerkstelligen, worden tijdens de cursus de volgende vier strategieën gebruikt:

1. leren om niet-helpende gedachten over vallen te herkennen en aan te passen
2. leren om realistische doelen te stellen en deze uit te voeren
3. ontvangen van informatie en concrete tips voor het verminderen van valrisico's
4. doen van lichamelijke oefeningen (groepscursus) en oefeningen om grenzen te verleggen (individuele cursus)

Zicht op Evenwicht kan uitgevoerd worden door getrainde (wijk)verpleegkundigen, ergo/fysiotherapeuten of andere paramedici, en is niet gebonden aan specifieke organisatie kenmerken.

Locatie groepscursus

Bij voorkeur wordt de cursus uitgevoerd op een locatie die centraal gelegen en goed bereikbaar is voor de cursisten, bijvoorbeeld een buurthuis, gezondheidscentrum of zorgcentrum.

Andere vereisten:

• goed toegankelijk zijn voor rollatorgebruikers
• een cursusruimte met een grote tafel (voor alle cursisten plus de cursusleider)
• voldoende ruimte om de lichamelijke oefeningen te doen (hierbij worden de stoelen in een cirkel gezet en moeten de cursisten ruimte hebben om om hun stoel heen te lopen)
• mogelijkheid om een dvd af te spelen
• een overhead projector of beamer met bijbehorend scherm (voor PowerPoint dia's)
• een goed toegankelijk toilet, ook voor rollatorgebruikers
• mogelijkheid om de cursisten in de pauze een kopje koffie of thee aan te bieden

Het verdient aanbeveling om (bijvoorbeeld via vrijwilligers) cursisten die niet zelfstandig naar de cursuslocatie kunnen komen thuis op te halen en terug te brengen.

Locatie individuele cursus

Woning van deelnemer.

Aandacht voor werving

Net als bij veel andere cursussen voor ouderen verdient de werving van deelnemers continue aandacht. Het actief betrekken van diverse eerstelijns zorgverleners bij de werving (zoals de praktijkondersteuner van de huisarts) zou de deelname aan de cursus wellicht verder kunnen vergroten.

Protocol aanmelding

Cursusbegeleiders kunnen potentiële cursisten intaken met behulp van de ‘Richtlijn voor intakegesprek’.

Dit kan telefonisch of via een huisbezoek en is bedoeld als screening. Ouderen voor wie de cursus niet passend is (bijvoorbeeld vanwege rolstoelgebondenheid of gehoorproblemen) vallen tijdens dit gesprek af. Er wordt altijd naar gestreefd deze mensen passende hulp aan te bieden, zoals een huisbezoek door een wijkverpleegkundige of een afspraak met een fysiotherapeut.

Financiering

Een vorm van financiering van Zicht op Evenwicht, als preventieactiviteit, is noodzakelijk. Anno 2016 lijkt de rol vooral opgepakt te worden door zorgverzekeraars (bijdrage aan preventieactiviteiten in de aanvullende verzekering), en in mindere mate door gemeenten ondanks hun taken op het gebied van de ouderengezondheidszorg (Artikel 5a Wpg, Wet preventieve gezondheid). Met het oog op de jaarlijkse veranderingen in de financiering van zorg is het voor cursusleiders zaak om hun beroepscompetenties aan te wenden voor de financiering.

De volgende materialen zijn beschikbaar: cursushandleiding voor groeps- en individuele cursus (professionals), werkboek voor groepscursus en individuele cursus (cursisten), DVD Zicht op Evenwicht, informatie folder en richtlijn voor een intakegesprek.

De onderbouwing is goed met heldere hoofd- en subdoelen. Drie Nederlandse studies tonen met middelgrote effectmaten consistent aan dat er effecten zijn op de primaire uitkomstmaten ‘bezorgdheid om te vallen’ en ‘vermijdgedrag’.

De uitvoerbaarheid van de interventie is goed, er zijn adequate materialen en trainingen aanwezig. Aandachtspunten voor de uitvoerbaarheid is de therapietrouw bij ouderen.

De groepscursus van Zicht op Evenwicht is ontwikkeld en positief geëvalueerd in de VS (Tennstedt e.a., 1998). Vervolgens is deze in 2002 vertaald en aangepast voor ouderen in Nederland en in een longitudinaal gerandomiseerd onderzoek (RCT) geëvalueerd op effecten, proces en kosten. De cursus liet overtuigende positieve effecten zien op de primaire én secundaire uitkomstmaten (proefschrift Rixt Zijlstra, 2008; Zijlstra e.a., 2009), de cursusleiders en cursisten beoordeelden de cursus positief en als goed uitvoerbaar (Haastregt e.a., 2007) en de cursus was aan te bevelen boven ‘usual care’ voor wat betreft de kosten en effecten (Haastregt e.a., 2013). Implementatie- en evaluatieonderzoek uitgevoerd in de VS en in de praktijk van de thuiszorg in Nederland laat vergelijkbare positieve resultaten zien (Healey e.a. ,2008; Ory e.a., 2010; Smith e.a., 2011; De Jonge e.a., 2013; Zijlstra e.a., 2013; Cho e.a., 2015; Dauenhauer e.a., 2015). De individuele cursus, gestoeld op dezelfde theorieën en thema’s, is onderzocht in een RCT in Nederland en eveneens effectief bevonden (Dorresteijn e.a., 2016). Ook voor deze cursus zijn de resultaten van de proces- en kostenevaluatie positief (Dorresteijn e.a., 2013; Dorresteijn e.a., in preparation). Zie ook www.zichtopevenwicht.nl