Helder op School: Smokefree Challenge

Smokefree Challenge (SFC) richt zich op jongeren in de eerste twee klassen van het voortgezet onderwijs, ongeacht opleidingsniveau. Zowel praktijkonderwijs/vmbo-leerlingen als havo/vwo-leerlingen kunnen aan SFC deelnemen. Doordat het project zeer laagdrempelig is, is het geschikt voor vmbo-leerlingen. Vmbo-leerlingen kunnen goed meekomen, omdat de opdracht zo simpel mogelijk worden gehouden.

SFC beoogt bij te dragen aan het voorkomen dat jongeren beginnen met roken. Specifieke doelen zijn het voorkomen dat jongeren in klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs beginnen met het experimenteren met roken en dat het beginnen met roken minimaal een half jaar wordt uitgesteld.

De interventie bestaat in grote lijnen uit onderstaande stappen:

1. Contact GGD’en en IVZ’s over scholen/werving
2. Scholen werven
3. Start half jaar niet roken
4. Meetmoment 1 + lesmateriaal
5. Meetmoment 2 + lesmateriaal
6. Creatieve opdracht uitzetten
7. Meetmoment 3 + lesmateriaal
8. Regionale winnaars kiezen
9. Landelijke winnaar kiezen
10. Dagje uit voor de landelijke winnaar

Iedere GGD en/of IVZ kan zich aanmelden bij De gezonde school en genotmiddelen van het Trimbos-instituut als er deelnemende scholen/klassen zijn in de desbetreffende regio. Verder kan iedere eerste of tweede klas van het voortgezet onderwijs zich aanmelden voor de SFC, ongeacht opleidingsniveau.

Voor een goede uitvoering van SFC moeten docenten de meetmomenten invullen en de creatieve opdracht inleveren. Docenten kunnen ervoor kiezen om het digitale lesmateriaal te gebruiken en kunnen eventueel extra lessen geven over roken (zoals Frisse Start of de e-learning over roken). Daarnaast is het van belang dat de GGD’en en IVZ’s een tijdsinvestering doen. Zij worden vrijgelaten in het aantal uren dat zij besteden aan de werving van de scholen en het monitoren van de voortgang van het invullen van de meetmomenten. Echter wordt de minimale tijdsinvestering geschat op 20 uur bij 5 scholen. Voor de jurering en prijsuitreiking wordt de tijdsinvestering gemiddeld op 5-10 uur geschat. Er zijn verder geen specifieke randvoorwaarden.

Voor GGD’en en IVZ’s is er een informatiebrief over SFC en een gebruikersinstructie voor de digitale monitor. Ook zijn er gratis wervingsmaterialen beschikbaar zoals tips voor werving, een flyer en herinneringsmail. Daarnaast is er gratis lesmateriaal voor de docenten beschikbaar, zoals een docenteninstructie, een handtekeningenposter en informatiebrieven voor ouders.

De commissie vindt dat Smokefree Challenge theoretisch goed is onderbouwd en zich op een relevante risicogroep voor roken richt. De aangeleverde studies laten zien dat de interventie op de korte termijn helpt voorkomen dat VMBO-leerlingen beginnen met roken. Voor de effectiviteit bij andere schoolniveaus dan het VMBO in Nederland is nog onvoldoende bewijskracht. Ook zijn de gevonden effecten mogelijk wat rooskleuriger doordat er sprake is van selectieve deelname en selectieve uitval.
Smokefree Challenge is goed uitvoerbaar en daar is ook al ruim ervaring mee opgedaan.

Binnenlandse effectstudie

De effectiviteit is in Nederland onderzocht in de brugklassen van het (i)vbo en mavo in experimenteel onderzoek en door middel van een procesevaluatie. De eerstgenoemde studie wees een significant direct effect uit op het voorkomen dat brugklassers beginnen met roken. Een jaar na de interventie was het beschermende effect niet meer significant. Uit de procesevaluatie werd eveneens gevonden dat het aantal rokende leerlingen kleiner werd bij deelname aan de interventie.

Buitenlandse effectstudies

In het buitenland zijn twee quasi-experimentele studies met follow-up, een experimentele studie met follow-up en een veranderingsonderzoek uitgevoerd. Een quasi-experimenteel onderzoek bevestigde de bevindingen uit het Nederlands onderzoek: positieve effecten op de korte termijn (een maand), maar niet op langere termijn (12 maanden). De andere quasi-experimentele studie vond een effect na 1 maand en ook nog na 6 maanden. De experimentele studie vond geen verschil tussen de interventie en een controlegroep op de langere termijn (18) maanden.