Lekker Fit! Basisonderwijs

Het Lekker Fit! Basisonderwijs (BO) programma is een preventieve interventie van gemiddeld drie jaar waarbij scholen begeleid worden naar een schoolstructuur waar gezonde voeding en beweging voor kinderen in verweven is. De interventie richt zich op het stimuleren van een gezonder voedingspatroon en kwalitatief beter en meer bewegen van kinderen op school. Lekker Fit! BO werkt met tien verschillende pijlers die elkaar aanvullen maar ook elk een eigen doel dienen:

1. Extra bewegingsonderwijs tijdens en na schooltijd
2. Gymleraar Nieuwe Stijl
3. Lekker Fit! Lespakket programma
4. Schoolsport Lekker Fit!
5. Sportverenigingen terug in de wijken: Schoolsportvereniging (SSV)
6. Monitoring
7. Onderzoek
8. Schooldiëtist
9. Voeding en gezonde keuzes
10. Oudervoorlichting

Optioneel kunnen verschillende producten worden ingezet om de implementatie te ondersteunen (bijvoorbeeld workshops of kick-offs; hier zijn ondersteunende materialen voor beschikbaar).

Lekker Fit! BO programma is onderdeel van het preventie-actieprogramma Rotterdam Lekker Fit! De programmadoelstelling van Rotterdam Lekker Fit! is het bevorderen van een gezond gewicht onder de Rotterdamse jeugd door een actieve leefstijl en een gezond voedingspatroon te stimuleren. De doelstelling van de Lekker Fit! BO is dat kinderen een gezond voedingspatroon krijgen en kwalitatief beter en meer bewegen op school.

Lekker Fit! Basisonderwijs heeft een brede aanpak en richt zich naast het bevorderen van gezonde voeding op voldoende beweging. Positief is de goede onderbouwing, het bereiken van een moeilijke doelgroep en de aanpassingen die gedaan zijn aan de interventie om deze goed aan te laten sluiten op de huidige maatschappelijke context.

In een gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek zijn alleen bij kinderen uit groep 3 tot en met 5 positieve resultaten gevonden op prevalentie overgewicht, fitheid en middelomtrek. Daarom is de erkenning alleen voor deze doelgroep afgegeven.

De vakleerkracht heeft een belangrijke rol. Dit is aan de ene kant sterk, maar ook kwetsbaar. Sterk is dat de interventie zich richt op de zwakkere scholen. Tegelijkertijd is dit een kwetsbaar punt met betrekking tot de beschikbaarheid van een vakleerkracht.

Lekker Fit! BO wordt op de basisschool uitgevoerd door een vakleerkracht Lichamelijke Opvoeding, een schooldiëtist en sportdocenten van een (school)sportvereniging (uitvoerders) en door de schooldirectie en de groepsleerkrachten (intermediaire doelgroepen). De interventie bestaat uit tien verschillende pijlers en richt zich op het vergroten van kennis, attitude, bewustzijn, vaardigheden en/of eigen effectiviteit van ouders en kinderen met betrekking tot een gezond voedingspatroon en beweging bij kinderen. Daarbij richt de interventie zich op het aanpassen van de fysieke (gezonde uitstraling) en politieke (schoolbeleid) omgeving.

De einddoelgroep bestaat uit kinderen in groep 3 t/m 8 van de basisschool. De schooldirectie, groepsleerkrachten, ouders en schoolsportverenigingen zijn intermediaire doelgroepen.

Voor het proces, de uitvoering, monitoring, evaluatie en borging zijn de volgende materialen beschikbaar (gratis te verkrijgen via www.rotterdamlekkerfit.nl):

• Handleiding Lekker Fit! Basisonderwijs;
• Schriftelijke overeenkomst met de schooldirectie;
• Basisdocument Bewegingsonderwijs voor het basisonderwijs;
• Lekker Fit! lespakket;
• Richtlijnen op het gebied van fruit/groente eten in de ochtendpauze, water drinken en trakteren met ondersteunende materialen;
• Productencatalogus met een overzicht van alle overige producten en werkvormen die de school kan inzetten ter ondersteuning van de implementatie;
• Lekker Fit! test en digitale Fitmeter voor registratie van de resultaten;
• Inventarisatie pijlers om de voortgang van de school te monitoren.

Teveel Rotterdamse kinderen hebben ongezonde voedings- en bewegingsgewoonten, wat samenhangt met overgewicht. Met het ‘Environmental Research Framework for Weight Gain prevention’ (EnRG) is nagegaan wat de bevorderende en belemmerende factoren zijn voor een (on)gezond voedingspatroon en (on)voldoende beweging bij kinderen (groep 3 t/m 8) op de basisschool. Volgens dit model wordt energiebalans gerelateerd gedrag beïnvloed door de omgeving, cognitieve mediatoren en moderatoren.

Lekker Fit! BO richt zich op de fysieke (gezonde uitstraling, voorbeelden van verantwoorde traktaties) en politieke (gezond voedingsbeleid) omgeving en op cognitieve mediatoren (vergroten van kennis, attitude, vaardigheden en eigen effectiviteit t.a.v. gezonde voeding en beweging) en moderatoren (bewustzijn van drempels om gezond te eten en te bewegen). Om hiermee het gedrag van het schoolpersoneel (gezond beleid hanteren en ouders en kinderen stimuleren tot een gezonde leefstijl), kinderen (gezonder eten en kwalitatief beter en meer bewegen op school) en hun ouders (zorgen voor verantwoorde voeding op school) te veranderen.

Lekker Fit! BO maakt gebruik van effectieve technieken zoals actief leren (kennis over en bewustzijn van gezonde voeding en bewegen), ervaringsgericht leren (direct aan de slag met de theorie), op een leuke manier informeren (spel en workshops), realistische doelen stellen (afspraken in het jaarplan), en monitoring en feedback (door de inventarisatie van de pijlers en advies op maat).

Uit promotieonderzoek van Jansen et al. (2011, i.s.m. Erasmus MC, GGD Rotterdam-Rijnmond en VUmc) met een randomized control design blijkt dat Lekker Fit! BO effectief is. Bij kinderen in groep 3 t/m 5 nam het percentage kinderen met overgewicht en de buikomvang significant minder toe in de interventiegroep t.o.v. de controlegroep.Verder blijkt uit trendonderzoek van de gemeente Rotterdam dat het percentage kinderen met overgewicht op Lekker Fit! Scholen (groep 3 t/m 8) en in heel Rotterdam (groep 7) in de periode van schooljaar 2006-2007 tot 2011-2012 stabiel is gebleven. Vanaf schooljaar 2012-2013 konden alleen de kinderen op Lekker Fit! scholen nog gevolgd worden. In schooljaar 2012-2013 was het percentage overgewicht bij kinderen op Lekker Fit! Scholen gedaald ten opzichte van het schooljaar daarvoor. De schooljaren daarna blijft het percentage kinderen met overgewicht op Lekker Fit! scholen stabiel.

Praktijkonderzoek

In 2006 is door de gemeente Rotterdam een tussentijdse evaluatie uitgevoerd van Lekker Fit! BO. Hieruit blijkt onder andere dat overgewicht bij kinderen stabiel bleef, fitheid bij kinderen toenam en dat scholen meer bewegingsactiviteiten tijdens en na schooltijd zijn gaan aanbieden. In 2008 is door de GGD Rotterdam-Rijnmond een tevredenheidsonderzoek uitgevoerd onder ouders, directieleden/locatieleiders, vakleerkrachten en sportcoördinatoren. Hieruit blijkt dat al deze betrokkenen over het algemeen tevreden zijn over Lekker Fit! en dat Lekker Fit! volgens ouders een positieve invloed heeft op de eet- en beweeggewoonten van hun kind. In 2009 is door de gemeente Rotterdam onderzoek gedaan naar de inzet van de schooldiëtist. Hieruit blijkt dat begeleiding van de schooldiëtist kan leiden tot gewichtsafname bij kinderen. Uit de praktijkonderzoeken kwamen ook verschillende aanbevelingen voort. De interventie is aan de hand van deze aanbevelingen doorontwikkeld en verbeterd (zie paragraaf 4.1 voor de aanbevelingen en aanpassingen).

Resultaten op te vragen bij GGD Rotterdam-Rijnmond en Sport en Recreatie, gemeente Rotterdam